و چون خورشید جهان افروز نقاب سیاه برجبین مبین خود بست ، طبل باز گشت نواخته ، در مقام خود قرار گرفت – و روز دیگر سلطان فیروز شاه اطراف حصار را تاراج و غارت نمود – تا چند روز بلوازم غارت و خرابی پرداخته ولایت را خراب میکرد – و دیواری از روی عجز رسولی فرستاده ، درخواست گناهان نموده ، قرار دولت خواهی داده پیشکش بسیار از فیلان کوه پیکر و اقسام پارچه و قماش ارسال داشت – سلطان بکوم جبلی عدر او را پذیرفته عنان مراجعت معطوف فرمود . و چون فیروز شا ه را پیوسته همت بر تسخیر بلاد مصروف بود ، بساعتی که مختار اختر شناسان بود ، با لشکری آراسته منوجه بلاد مرهته شد، و چون بنواحی محور رسید ، تهانه دار آنجا تحف و نفائس بسیار گذارنید و بعد طی مراحل و منازل قلعه کهرلا را محاصره نموده ، اطراف او را غارت کرد – رای کهرلا از راه عجز و انکسار در آمده ، درخواست تقصیرات نمود – و هر سنگ رای ، پارۀ تحف و هدایا از زر و جواهر و بست سلسله فیل همراه گرفته ، بخدمت رسید – و کلید قلاع سپرد – و سلطان در پیش تخت باو جای نشستن نمود – و اسپان تازی و قبای زر دوزی و کمر مرصع باو مرحمت نموده ، رخصت انصراف ارزانی داشت - و ازانجا مراجعت نموده ، بعد از چند روز جماعت را جهت باز یافت خراج ، باطراف ممالک فرستا د و نرستادکان بعد از مدتی اموال و افیال و زر و جراهر بیقیاس آوردند - [Page 17] و همدرین ایام مهندس فکرش بر کنار دریا شهری طرح انداخت ، که در جمیع خانها آب جارس باشد – ر بعد از شرف اتمام آنرا فیروز آباد نام نهاد – و جهت دار الامارت ، قصری عالی که شرفات ایوان او بکیوان دعوی برابری میکرد ، تعمیر فرمود .

4.

و بعد از فتح ماهور چون مملکت وسعت پذیرفت ، امر گفتند که یکی از شاه زادها بولی عهد اختیار فرمایند ، و بنام دیگران صوبها نامزد شود – تا میان اخوال الصفا طریقه وفا مسلوک باشد – سلطان گفت در باب ولیعهد ، هر که بخاطر شما قرار گرفته معروض دارید – امرا معروضد اشتند ، که شا هزادۀ علاو الدین بصفت عُلا اتصاف دارد – و باهتمام اصلاح حال رعایا ، و سرانجام مصالح زیر دستان ، حریض و مولع است – سلطان تحسین رای امرا نموده ، او را بولایت عهد وصیت کرد – و محمد خافرا باو سپرد ولایت ماهور با توابع بشاهزاده محمود خان داد – و قلعه راجور و حوالی آن بداود خان مرحمت نمود – و از جمیع فرزندان عهد گرفت که بیکدیگر مخالفت نکنند و رعایا وزیر دستان را، که ودائع الهی اند ، آسوده دارند- و این چهار صنف شریف را از میان بنی نوع بمزید اکرام و انعام مخصوص سازند – اول علما ، که دلهای ایشان معابیع مکمت و معرفت است دوم نویسندها ، که اینطائفه علیه بزبان کلک رخیسار ملک و چهره دولت را بحل تعمیر آراسته اند –

وم اهل سلاح ، که ملاح عباد، و دفع فساد بلاد ، باین گروع وابسته است و لمعان نور سنان فتنه نشان ایشان نکاهبانان دین و دولت و زبان تیغ بیدریغ مفسر آیات فتح و نصرت چهارم مزارع که قوام عالم و بقای نوع آدم بکوشش آنجماعت منوط و مربوط است چه اگر این گروع اهمال نمایند ، و تکاسل را بخود راه دهند ماده قوت ،که وسیله حیات و رابطۀ زندگانیست، بریده شود – و بعد از وصایای ، محمود خان و داود خان را بصوبها که نامزد فرموده بودند ، رخصت نمود –

نظام شاه در آن زمان که بجنگ میرفت ، حقیقت واقعه را در صحیفه اخلاص مرقوم نموده ، بخدمت سلطان محمود گجراتی فرستاده بود – و چون در فیروزآباد نقش درست کرد ، و مردم گیرخته برو جمع شدند ، خراجه جهانرا با لشکر انبوه بدفع سلطان محمود خلجی روانه ساخت – و مقارن اینحال خبر رسید ، که سلطان محمود گجراتی بسرحد دکن با هشتاد هزار سوار رسیده – سلطان محمود خلجی در خود طاقت معامت نفقود یافته ، هزدهم روز براه گوندوازه نتوجه مندو شد – خراجه جهان سه چهار منزل تعاقب نموده، باز گشت و در زمان مراجعت چون راه گوندواره قلب بود ، گوندان در هر منزل دست اندازی میکردند – براسطۀ کم آبی نیز چند هزار جاندار هلاک شده بود چنانچه حکایت کنند که در اول منزل قریب شش هزار نفر از بی آبی هلاک شدند – و بهای کاسۀ آب بدو تنگه زر ارزان بود – و الحق چون در اصل سلطان محمود خلجی بیرون از صلاح و سداد بود، ازینحرکت نا شایسته جز ادبار و شامت نتیجۀ دیگر نیافت

و چون برسات آخر رسید باز متوجه گوشمال رای سنکر گشتند – و چون بقلعه ماچل رسیدند ، جنگ انداختۀ ، در صدمۀ اولی فلعه را فتح نمودند – و متمرد بسیار کشته شد، و چند سردار بدست افتاد چون غلبه و شوکت ملک التجار معلوم شد، واسی سنکر جمعی از هوشمندان را بنزد ملک التجار فرستاده التماس نمود، که از تقصیرات او بگذرند ، او قلعۀ کیکنیه تسلیم نماید – ملک ابتجار از تقصیرات او در گذشته قلعه را بمعتمدان خود سپرد، و از عین ولایت آنمقدار ، که بکفاف رای سنکر وفا نماید، تنخواه نموده ، از انجا بلا توقف و اهمال بصوب جزیره گووه که بند مشهور بیجانگست عازم گردید – و از راه دریا یکصد و بیست و چهاز مملو و مشحون از مردم حنگی نیز راهی ساخت – و در مدت قلیل جزیره بنصرف در آمد – و چون با غنائم و فتوحات بدار السلطنت رسید خدمات او مستحسن و مقبول سلطان افتاد – و زمام حلّ و عقد بیدِ اقتدار او سپرده اعظم همایون خواجه جهان خطابش داد -

چون هردو بادشاع برابر یکدیگر ایستادند ، و دولشکر به جوش خروش در آمدند ، فیلی از فوج سلطان احمد رو بفوج سلطان هوشنگ نهاده ویرانی بسیار کرد، و سواران را بهر طرف میدوانید ، غزینی خان ولد سلطان هوشنگ ، در خانۀ کمان در آمده ، تیرها بر پیشانی فیل زده . بزخم تیر بر گردانید – و از هر طرف بهادران جنگ جو بر آمده ، بر فوج سلطان احمد تا ختند ، . اضطراب تمام بمرم گجرات راه یافت . درین اثناء ، ملک فرید با فوج خود سوار شده ، رو بمیدان نهاد ، و هرچند کوشش نمود ، راه نیافت . آخر الامر شخصی گفت ، من راهی میدانم که میتوان از عقب فوج غنیم رسید ، و دشتبردی نمود . ملک فرید این کوچه را نعمت غیر مترقب دانسته ، قدم در راه نهاد ، و دران هنگام که هردو لشکر بهم آمیختخ بودند ، فوج ملک فرید از عقب سلطان هوشنگ ظاهر شد ، و ملک فرید بی تحاشی تاخت ،و جنگ صعب اتفاق افتاد ، سلطان هوشنگ اگرچه بذات خود شجاع و مردانه بود ، اما فیروز جنگ نبود ، راه فرار پیش گرفت و تا قلعه مندو یک جلد گریخت ، و غنیمت بسیار بدست سلطان احمد و لشکریان او افتاد، و تا یک کروهی مندو تعاقب نمودند ، سلطان احمد و افواج باطراف فرستاد، تا ولایت او را نهب و تاراج کردند ، و اشجار مثمره و غیر مثمره که در حوالئ مندو بود ، بریدند . و چون موسم برسات رسیدخ بود ، مراجعت نموده ، متوجه گجرات گردید ، و ولایت چانپانیر و نادوت را ، که بر سر [Page 107] راه او بودند ، مالیده ، گذشت – و بعد رصل احمدآباد چند ماه جشنها پی درپی میکرد – و از هر که اندک ترددی و اقع شده بود ، او را بعنایت و التفات امتیاز داده ، خطابها ارزنی داشت .

9.

و در اوائل سنه اثنین و ستین و ثمانمائه ، عزیمت تادیب و گوشمال زمینداران مصمم نموده ، متوجه سروهی شد . و راجه سروهی که قرابت قریب [Page 133] برانا کونبها داشت گریخته بکوهشتان پناه برد – و بار سوم سروهی را سوخته ، و مواضع و قریات را تاخته ، افواج بر ولایت رانا کونبها نامزد فرموده – و خود بقلعۀ کونبلمیر متوجه شد – و درین اثناء خبر آمد که سلطان محمود خلجی از راه مندسور بقلعۀ چتور عازم گشته ، و پرگناتی که در نواحئ مندسور بور، همه را متصرف شد . سلطان قطب الدین ، بعزم درست ، رانا را در قلعۀ کونبلمیر محاصره نمود . و چون مدتی برین گذشت ، و دانست ، که قلعۀ کونبلمیر را گرفتن دشوار ست . ترک محاصره داده متوجۀ قلعۀ چتور شد . و نواحئ آن را بغارت خراب کرده باحمد آباد رفت . از سپاهیان هر کس را که درین سفر ، اسپ سقط شده برد ؛ سلطان لهلئ اسپ از خزانه داده ، نفّقد احوال سپاهیان را واجب شناخت ، و رانا کونبها ، از عقل سلطان رسولان فرستاده ، از روی عجز و انکسار ، درخواست تقصیرات خود نموده، سلطان مجدداً قلم عفو بر جرائم او کشیده ، رسولان را خوشدل باز گردانید . و در سنه ثلاث و ستین و ثمانمائه ، باز ارادۀ سواری نمود، و چون بحست اتفاق بیمار شد، روزی بملاقات سید محمود المشهور بقطب عالم، که در قصبۀ بتوه آسوده است رفته ، در دل گزرانید که چه خوش باشد اگر حق سبحانه و تعالی مرا پسری شایسته کرامت فرماید . خدمت سید قدّی الله سره العزیز بنور باطن دریافته ، گفت ، برادر خورد شما که حکم فرزند دارد ، احیای خاندان مظفران شاهی خواهد کرد – سلطان مایوس برخاست – و روز بروز ، مرض او اشتداد یافته ، بتاریخ بست و سوم رجب [Page 134] سال مذکور ، رخت هستی بر بست . و در خظیرۀ سلطان محمد شباه مدفون گشت ، و در مناشیر و فرامین ، او را سلطان غازی نوشتند ، مدت سلطنت او هفت سال و شش ماه و سیزده روز بود . او باشاهی بود با شجاعت و شهاعت معروف ؛ اما هنگام اشتعال نائره غضب ؛ بتخصیص که نشۀ شراب در سر داشتی ، مرتکب اعمال قبیحه شدی ، بکشتن و خون ریختن حریص و مولع بود . چون سلطان قطب الدین وفات یافت ، امراء قطبی ، شمس خان بن فیروز خان را بگمان آنکه دختر او که در نکاح سلطان بود ، سلطان را زهر داده باشد . بقتل رسانیدند . و مادر سلطان قطب الدین دختر او را بکنیزکان سپرد – تا او را پاره پاره کردند – و بسیاست کشتند -

10.

و چون این خبر بسلطان مظفر رسید ، که بهادر خان بدهلی رفته و فردوس مکانی بابر بادشاه ، بافوج مغول دران حدود آمده ، بر مفارقت فرزند ملول و محزون گشته ، خداوند خان را فرمود ، که خطوط و عرائض فرستاده ؛ شاهزاده را طلب نماید . و در خلال این احوال ، در دیار گجرات قحط عظیم واقع شد که خلق در اضطرار آمد . و سلطان مظفر از شفقت عمیمی که داشت ، شروع در ختم مصحف مجید ، وصحاح سنه نمود ، حق سبحانه و تعالی به نیست صادق او ، این بلیه را از مردم برداشت . و در همان ایام ، سلطان مریض گشت . و بیماری روز بروز زیاده شد . روزی سلطان مظفر رقت نموده شاهزاده بهادر خان را یاد فرمود – شخصی فرصت نگاهداشته بعرض رسانید ، که لشکر دو فرقه شده . گروهی شاهزاده سکندر خان را میخواهند و جمعی بلطیف خان مائل اند . سلطان گفت [Page 195] که آیا خبری از شاهزاده بهادر خان رسیده . عقلاء و خردمندان ، ازین از اد فرا گرفتند ، که او را بولایت عهد اختیار میفرماید . و سکندر خان را بحضور خوانده ، در حق برادران رصیت بقدیم رسانیده ، او را رخصت نموده بحرم سرا رفت ، و باز بیرون خرامیده ، ساعتی قرار گرفت – و بعد از لحظۀ آواز اذانِ جمعه بگوش او رسید ، فرمود ، که طاقت رفتن بمسجد در خود نمی یابم . و مردم دیگر را بمسجد فرستاده خود باداء نماز ظهر پرداخت بعد از فراغ نماز ساعتی قرار گرفته ، بجوار رحمت حق انتقال نمود . مدت سلطنت او چهار ده سال و نه ماه بود .

11.

و همدرین ایام خبر رسید ، که لطیف خان باغواء عصد الملک و محانظ خان در کوه اواس بنواحئ سلطان پور ندربار رفته ، ارادۀ فتنه و فساد دارد – سلطان بهادر فوجی را تعین نمود ، تا باتفاق غازی خان بدفع و رفع او قیام نمایند – و مقارن ایام جلوس عید الضحی رسید . درین روز جشن عالی ترتیب داده ، اکثر امرا را باز خلعت و کمرِ خنجر و شمشیر مرصّع داده ، از خود راضی ساخت . اتفاقاٌ درین ایام قحط واقع شد . و به هشیار الملک ، که خازنِ رکاب بود ، فرمود ، که وقت سواری هر که سوال کند ، یک مظفری باو می داده باشد . و هر روز نوبت بجهت چوگان سوار میشد و در هذ [Page 207] شهری لنگرهای متعدد بجهت فقرا و مساکین تعین فرموده . همگی همت در ترفیۀ احوال برایا کوشش می نمود . تا در اندک مدت در بلاد گجرات رونق رواج پدید آمد . [Page 208] و در اوائل سنه ثلاث و ثلاثین و تسمعائه ، جمعی از سلاحداران که عدد ایشان بده هزار میرسید ، در روز جمعه داد خواه شدند . که علوفهای ما نرسیده. و خطیب را از خطبه خواندان مانع گشتند . سلطان بهادر بحلم جبلی گذارنیده ، تنخواه علوفه ایشان حکم فرمود . این جماعه ارادۀ رفتن پیش لطیف خان داشتند ؛ و دیگران را نیز اغوا می نمودند . درین وقت ، عرض داشت غازی خان رسید ، که لطیف خان با جمعیت تمام بسلطان پور آمده ، لوای مخالفت بر افراخت . و من بمقابله رفتم بعد از کارزار ، عضد الملک و محافظ خان گریختند ؛ و رای بهیم با برادران، در جنگ گاه افتاد . و لطیف خان زخمی شده گرفتار گشت . سلطان بهادر بمجرد اصغاء این خبر ، محب الملک و جمعی از امرا فرستاد . تا تفقد حال لطیف خان کما ینبغی نموده ، بر جراحتهای او مرهم نهاده بحضور بیارند . لطیف خان ، چون زخمهای کاری داشت ، در راه وفات یافت . و در موضع هالول از توابع چناپانیر، در پهلوی سکندر، مدفون [Page 209] گشت . وهم درین سال نصیر خان که بسلطان محمود مخاطب بود وفات یافت . و سلطان ، بر سر مزار برادران ، جمعی را وظیفه دار مقرر ساخته . طعام پخته و خام هر روزه تعین فرمود .

12.

سلطان بهادر این رای را پسندیده ، بر دورِ لشکر خندق حفر نمود . و درین هنگام سلطان عالم کالپی وال ، که سلطان بهادر رایسین و چندیوی [Page 230] و آن صوبه را بجاگیر او مقرر نموده بود ، با جمعیت تمام آمده ملحق شد، و تا دو ماه هر دو لشکر برابر یکدیگر نشستند ، و سپاه مغول بر اطراف اردو تاخت برده ، راه آمد و شدِ غله مسدود ساختند . و چون چند روز برین منوال گذست ، قحط عظیم در لشکر گجرات اتیان پدید آمد؛ و علفی که دران نزدیکی بود ، تمام شد، و براسطۀ استیلای مغول کسی را مجال آن نبود، که از لشکر دور رفته ، غله و کاه بیارد . و سلطان بهادر دید ، که دیگر توقف موجب گرفتاریست – در شبی ، با پنج کس از امرای معتبر خود، که یکی ازان حاکم برهانپور و دیگر ملو قادر خان حاکم مالوه بود، از عقب سراپردع بیرون آمده بطرف مندو گریخت ، و چون لشکر از فرار سلطان بهادر آگاه شدند ، هر کدام براهی گریختند . و حضرت جنت آشیانی همایون بادشاه تا پای قلعۀ مندو تعاقب فرمود ، و در راه مردم بسیار بقتل رسیدند . و سلطان بهادر در مندو حصاری شد – و بعد از مدتی هندو بیگ قورچین و جمعی دیگر از امرای مغل از مرچل هفتصد زینه بقلعه بر آمدند . و سلطان بهادر در خواب بود، که آواز بلند گشت ، و گجراتیات مضطرب شده ، راه فرار پیش گرفتند . و سلطان بهادر با پنج شش سوار بطرف چانپانیر رفت – و صدر خان و سلطان عالم حاکم رایسین و آن صوبه به قلیعۀ سونگر پناه بردند ، و بعد از دو روز زینهای خواسته ، بخدمت حضرت جنت آشیانی آمدند . صدر خان در سلک ملازمت انتقام یافت ، و از سلطان عالم چون حرکت ناملائم بوقوع آمده بود ، بحکم جنت آشیانی پی او را بریدند . بهادر خزانه و جواهر که در قلعۀ چانپانیر داشت ، به بندر دیپ فرستاده ، خود بکنپایت [Page 231] رفت ، وحضرت جنت آشیانی برسم تعاقب ، چون بپای قلعۀ چانپانیر رسیدند از آنجا بجاناح تعجیل عازم کنپایت گردیدند ، و سلطان بهادر از کنپایت اسپان تازه زور گرفته ، به بندر دیپ رفت ، و آنحضرت همان روز که او عازم دیپ گشته بود ، بکنپایت رسیدند ، و از کنپایت کوچ فرموده چانپانیر را قبل کردند ، و اختیار خان گجراتی ضابط قلعه بحصار داری پرداخت . و حضرت جنت آشیانی بتدبیری که در وقائع آنحضرت تفصیل یافته ، قلعه را متصرف شدند . و اختیار خان گریخته ، بقلعۀ ارک که آن را مولیا گویند ، پناه برد . آخر زینهار خواسته شرف خدمت دریافت و چون بهزید فضائل و کمالات از سائر امرای گجرات امتیاز داشت ، در سلک ندیمانِ مجلس خاص انتظام پذیرفت ، وخزائن سلاطین گجرات که بعمرهای دراز گرد آورده بودند ، بتصرف در آمد ، و زر بسپر بلشکریان تقسیم فرمودند -

13.

و میران محمد شاه ولد میران مبارک شاه چون از فتح اول دلیر شده بود و مملکت گجرات را از سردار خالی یافت منازعت و مخالفت امرا را نعمتِ جلیله تصور نموده بعزیمت تسخیر این ملک حرکت نموده تا ظاهر احمد آباد عنان باز نکشید . و چنگیز خان باتفاق میرزایان بآهنگ جنگ از شهر بیرون آمد و بعد از جنگ میران .شکست یافت و پریشان و بی سامان گریخته بآسیر رفت

و چون این فتح بحسن تردد میرزایان واقع شده بود چنگیز خان دلجوئی ایشان نموده پرگنۀ چند معمور و آبادان از سرکار بهروج بجاگیر [Page 253] ایشان مقرر نمود . و ایشان را بواسطۀ آنکه سامان ستعداد بهم رسانند رخصت جاگیر کرد میرزایان چون بمحال جاگیر خود رفتند و مردم اوباش و واقعه طلب بر دور ایشان گرد آمدند و حاصل جاگیر بخرج ایشان وفانمی کرد لاجرم بعضی محال دیگر را بی رخصت چنگیز خان متصرف شدند . و چون این خبر بچنگیز خان رسید فوجی بر سرایشان تعین کرد . میرزایان فوج چنگیز خان را شکست داده و پارۀ مردم را بقتل آورده رو بولایت برهان پور نهادند و آنجا نیز دست اندازی کرده بولایت مالوه رفتند . و تفصیل احوال میرزایان در ضمن احوال حضرت .خلیفۀ آلهی مذکورست